У кнізе" Бяссмяротны поддзвіг " доктара ваенна-гістарычных навук, прафесара У. А. Анфілава распавядаецца аб упартым супраціве савецкіх войскаў на Гродзеншчыне ў першыя дні Вялікай Айчыннай вайны і, у прыватнасці, пра жорсткія баі ў горадзе Масты 27 чэрвеня 1941 года.
"У адпаведнасці з дырэктывай ваеннага савета 3-я і 10-я арміі пачалі адступленне на ўсход. Загад прыйшоў з вялікім спазненнем. Для адводу засталіся калідоры да 60 кіламетраў з малой колькасцю грунтавых дарог. Вялікія цяжкасці ўскладняліся налётамі варожай авіяцыі. Ва ўмовах бездарожжа і недахопу аўтатранспарту нашым войскам было цяжка адарвацца ад насядалі на іх праціўніка. Таму яны былі вымушаныя весці з ворагамі напружаныя ар'ергардныя баі ў той час, як на флангах, фронт усё далей і далей адкочваўся на ўсход.
Злучэнні трацін арміі адступалі на масты і Навагрудак. Частка сіл, выдзеленая для прыкрыцця адступлення, аказвала ў раёне мастоў ўпарты супраціў 8-му армейскаму корпусу праціўніка, які рухаўся насустрач 2-й танкавай групе Гудэрыяна...
27 чэрвеня 28-я стралковая дывізія выйшла ў раён Лунна. У той жа час іншыя злучэнні праціўнікаў мелі намеры з ходу фарсіраваць Нёман. Аднак зрабіць ім гэта не ўдалося, бо войскі генерала у.і. Кузняцова падарвалі мост у раёне Лунна. Тады праціўнік кінуўся ўздоўж ракі да горада Масты і захапіў Аўтадарожны мост праз Нёман. Але і тут развіць свой наступ у гэты дзень вораг не змог, сустрэўшы магутнае супраціў савецкіх войскаў.
Нягледзячы на тое, што ў гэтай паласе наступалі 5-й, 8-й і 20-е вайсковыя корпуса ворага, нашы часткі стойка ўтрымлівалі займаныя рубяжы. Больш за тое, перайшоўшы ў контрнаступленне, савецкія вайны адбілі захоплены супернікамі мост."
Пра бой у Мастах піша ў сваім мемуарах военачальнік войскаў ворага. Так, у данясенні камандуючага 9-й арміі ў штаб групы арміі «Цэнтр» паведамлялася: - 28-я пяхотная дывізія павінны была ўтрымліваць плацдарм каля Лунна. У Мастах ідуць цяжкія баі. Аўтадарожны мост у Мастах зноў захоплены праціўнікам.
Былы сяржант 184-га стралковага палка 56-й стралковай дывізіі Караткевіч У.А. быў удзельнікам баёў у раёне Нёмана, па яго ўдакладненых звестках мы ведаем наступнае.
У ліку часткі сіл, кінутых для вядзення ар'ергардных баёў у раёне мастоў быў атрад 184 Чырванасцяжнага стралковага палка 56-й Чырванасцяжнай стралковай дывізіі, якая вызначылася ў баях у перыяд фінскай вайны 1939 – 1940 гг. за што была ўзнагароджана ордэнам Чырвонага Сцяга.
26 чэрвеня, пасля папярэдніх цяжкіх баёў у раёне Гожы, Гродна і іншых, ад палка засталося менш, чым 700 чалавек з двума 45-мм гарматамі. Закатаваныя баямі, адчуваючы вялікі недахоп боепрыпасаў і харчавання, войны атрада ў 15 гадзін 27 чэрвеня ўступілі ў новы бой у раёне горада Масты ў 4-5 кіламетраў ад моста праз Нёман.
На чале атрада быў камандзір палка падпалкоўнік Чугуноў і камісар Ільюхін. У ходзе бою камандны пункт камандзіра знаходзіўся ў 150-200 метраў ад аўтадарожнага моста.
Жорсткасць бою была такой, што на мосце ў перыяд яго штурму, на трупы забітых фашыстаў падалі ўперамешку забітыя і параненыя нашы байцы. Мост кішэлі целамі параненых.
З наступ вячэрняга змроку праціўнік вымушаны быў спыніць бой і адысці на левы бераг Нёмана. У гарачым баі падпалкоўнік Чугунов быў смяротна паранены і памёр на руках камісара. Ц.Ц. Ільюхін ўзяў дакументы і зброю камандзіра палка (атрада) і ў насталай цемры, карыстаючыся зацішшам бою, даў каманду ацалелым войнам адыходзіць на ўсход.
Пра далейшы лёс камісара стала вядома ад ветэрана 213 стралковага палка 56-й стралковай дывізіі Мікалая Аляксандравіча Салаўёва. З групай чырвонаармейцаў Ціхан Ціханавіч Ільюхін далучыўся да партызанскага атрада, так як спроба перайсці лінію фронту і зноў ўступіць у дзеючую армію поспеху не мела.
З пачатак Ц.Ц. Ільюхін камандаваў ротай. Потым займаўся папаўненнем атрада, робячы з групай байцоў паходы ў больш аддаленыя раёны. Другога снежня 1943 года быў прызначаны камандзірам атрада, названага ў брыгадзе першым батальёнам. Пасля партызан вярнуўся да дзеючай арміі. Калі Беларусь была вызвалена ад фашысцкіх акупантаў атрымаў прызначэнне на пасаду каменданта горада Брэста. У гэтым горадзе ён прабыў да канца сваіх дзён.
